1 mei 2025

1 mei is van iedereen, maar van wie eigenlijk?

1 mei is van iedereen, maar van wie eigenlijk?

Elk jaar opnieuw trekken op 1 mei vakbonden, sociale organisaties en progressieve partijen de straat op. In rood en met strijdlust. De Internationale klinkt, toespraken herinneren aan de arbeidersstrijd. Maar wie goed kijkt, merkt dat 1 mei al lang geen loutere “Dag van de Arbeid” meer is. Klimaatactivisten, mensenrechtenorganisaties, LGBTQ-groepen – allemaal claimen ze een stukje van de symboliek om hun boodschap kracht bij te zetten.

Op zich hoeft dat geen probleem te zijn. Herdenkingsdagen zijn geen statische constructies. Ze ademen met hun tijd. Toch roept deze evolutie vragen op over de verhouding tussen historische betekenis en hedendaagse interpretatie. Wat betekent 1 mei vandaag nog écht? En voor wie?

Van Chicago naar Parijs

De oorsprong van 1 mei ligt in het laat-19e-eeuwse Chicago, een industriële metropool waar arbeidsomstandigheden vaak hard en ongereguleerd waren. De roep om hervorming groeide, met de achturige werkdag als symbool van een bredere strijd voor rechtvaardigheid. Op 1 mei 1886 legden tienduizenden arbeiders het werk neer in een gecoördineerde staking, een zeldzaam moment van collectieve actie.

Enkele dagen later escaleerde de situatie. Op 4 mei vond een protest plaats op Haymarket Square, georganiseerd door anarchisten als reactie op eerder politieoptreden. Wat begon als een vreedzame betoging eindigde tragisch toen, bij het ontbinden van de menigte, een bom naar de ordediensten werd gegooid. De daaropvolgende chaos kostte het leven aan zeven politieagenten en een onbekend aantal demonstranten. Acht anarchisten werden opgepakt en ondanks het ontbreken van sluitend bewijs werden er vier terechtgesteld. De zaak kreeg internationaal weerklank. Binnen linkse kringen groeide de verontwaardiging. De veroordeelden werden verheven tot martelaren van de arbeidersbeweging, voor sommigen een idealisering van extremisme en geweld.

Toen de Tweede Internationale in 1889 in Parijs besliste om 1 mei uit te roepen tot Internationale Dag van de Arbeid, was dat meer dan een herdenking. Het was een politieke daad: een internationaal signaal dat de strijd voor waardigheid gedeeld en blijvend was. Maar zelfs toen klonken al vragen of het verleden niet selectief werd ingezet en of de radicale ondertoon wel verenigbaar was met een bredere maatschappelijke consensus.

Verwerving en verschuiving

Vandaag is 1 mei in veel landen nog steeds een officiële feestdag, maar de betekenis is doorheen de tijd verschoven – en soms bewust herleid. In de Verenigde Staten viert men Labor Day in september, een keuze om de associatie met radicalisme te vermijden. In Europa blijft 1 mei symbolisch, maar ook hier vervaagt de oorspronkelijke focus op arbeid en sociale rechten.

Dat komt deels doordat klassieke strijdpunten – zoals de achturige werkdag, het verbod op kinderarbeid, vakbondsvorming en sociale bescherming via de werkgever – in veel westerse landen structureel verworven zijn. Daarmee verdween de oorspronkelijke urgentie, althans juridisch. Tegelijk zijn er nieuwe spanningen ontstaan: de balans tussen werk en privé, de afbouw van vaste contracten, de opmars van de platformeconomie en de vaagheid tussen zelfstandigheid en schijnzelfstandigheid. Ook thema’s als digitalisering, burn-out en mentale belasting krijgen meer gewicht. Geen breuken met het verleden, maar voortzettingen van het klassieke arbeidsdiscours binnen een postindustriële logica.

Opvallend is hoe 1 mei zich vandaag ontpopt tot een soort containerdag voor uiteenlopende vormen van maatschappelijk activisme – soms gelinkt aan werk, maar evengoed volledig los van het klassieke arbeidsthema. De oorspronkelijke betekenis wordt opgerekt tot iets dat iedereen naar eigen inzicht kan invullen. De vraag rijst dan: versterkt die verbreding de boodschap of dreigt het symbool te vervagen? Wie bewaakt de historische kern?

Een bredere tendens

Wat bij 1 mei gebeurt, is niet uniek. Ook andere herdenkingsdagen worden heruitgevonden. Denk aan 11 november: ooit bedoeld als eerbetoon aan de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, nu vaak ingevuld als een bredere herdenking van oorlog en vrede, met nadruk op universele waarden zoals mensenrechten. Of 11 juli, de Vlaamse feestdag, die begon als een Belgisch patriottische herinnering aan de Guldensporenslag van 1302 door Hendrik Consience, maar gaandeweg uitgroeide tot een politiek symbool van Vlaamse ontvoogding, culturele identiteit en communautaire eisen.

Dergelijke herinterpretaties zijn niet noodzakelijk negatief. Ze tonen aan dat herdenkingen geen stoffige of statische rituelen zijn, maar veeleer levendige symbolen die met hun tijd meegaan. Tegelijk schuilt er een risico in: wanneer de band met het historische ankerpunt te ver vervaagt, dreigt een herdenking haar inhoudelijke lading te verliezen – een vaandel zonder fundament, dat betekenis verliest zodra het enkel nog symbool is zonder context.

Terug naar de essentie

1 mei hoeft geen museumstuk te zijn. Maar misschien is het goed om op deze dag niet alleen vooruit te kijken, maar ook terug. Naar de arbeiders die in 1886 hun leven riskeerden voor een eerlijker werkdag. Naar de weg van kinderarbeid en onmenselijke werktijden naar rust, bescherming en organisatie. En naar de noodzaak om nieuwe vormen van sociale strijd, van flexwerk tot digitale uitbuiting, te verbinden met dat historische verhaal.

Want alleen zo blijft 1 mei méér dan een vlaggenparade van progressieve thema’s. Dan wordt het opnieuw een dag die verbindt, reflecteert én activeert. Een Dag van Arbeid  en van allen die haar betekenis willen beschermen.

Auteursbio:  396 tekens (inclusief spaties)

Eric Mehdi van der Ven is politiek historicus, afgestudeerd aan de Universiteit Antwerpen met een focus op contemporaine geschiedenis van West-Europa. Hij legt in zijn werken de nadruk op de rol van historische context in het begrijpen van actuele politieke vraagstukken. Dit opiniestuk is een voorproefje van zijn aankomende boek ‘Wortels van de Welvaartstaat’, dat later dit najaar verschijnt.